Oorzaken van verminderde vruchtbaarheid

Bij vrouwen kunnen uiteenlopende problemen aan de basis liggen van vruchtbaarheidsproblemen. De menstruele cyclus is een complex gebeuren en op verschillende plaatsen kan er iets verkeerd gaan.

De menstruele cyclus begint met de groei en rijping van een nieuwe eicel. Dat proces speelt zich af in een eiblaasje (follikel). Naarmate de follikel groeit (= folliculaire fase), produceert hij meer en meer hormonen (oestrogenen). De hoge concentratie oestrogenen beïnvloedt het baarmoederslijmvlies en de baarmoederhals.

Onder invloed van het luteïniserend hormoon volgt de eisprong of ovulatie. De rijpe follikel barst en de eicel komt vrij. Dat gebeurt ongeveer 14 dagen voor het einde van de menstruele cyclus. Wanneer de eicel loskomt, wordt ze opgevangen door de ampulla van de eileider. Door ritmische samentrekkingen van de baarmoeder en eileider beweegt de eicel zich verder in de eileider.

De resten van de follikel ondergaan na de eisprong een verandering. Ze vormen zich om tot een geel lichaam (corpus luteum) onder invloed van het luteïniserend hormoon. Het geel lichaam maakt op zijn beurt progesteron aan, een hormoon dat het baarmoederslijmvlies in stand houdt. De baarmoeder maakt zich zo klaar voor een eventuele innesteling van de bevruchte eicel = luteale fase.

Als de eicel na de eisprong niet wordt bevrucht, kan het geel lichaam niet overleven. De progesteronproductie daalt, het baarmoederslijmvlies breekt af en de menstruatie begint.

We geven een overzicht van de belangrijkste problemen die zich kunnen voordoen:

Defecte eierstok- en eisprongfunctie

• Anovulatie: uitblijven van de eisprong
• Dysovulatie: het niet vrijkomen van rijpe eicellen uit de eierstok
• Luteale insufficiëntie: de fase waarin het baarmoederslijmvlies zich voorbereidt op de innesteling van het embryo loopt fout

Een verstoord transport

• Obstructie of een gestoorde trilhaarfunctie in de eileider
• Vergroeiingen in de buikholte

Problemen door een verstoorde innesteling van een embryo

• Een vleesboom (fibroom) of poliep in de baarmoederholte
• Ontsteking van het baarmoederslijmvlies (= endometritis)

Problemen ter hoogte van de baarmoederhals

Endometriose

endometriose is een chronische maar goedaardige ziekte bij vrouwen waarbij het baarmoederslijmvlies dat normaal de binnenkant van de baarmoeder bekleedt (endometrium), ook buiten de baarmoeder voorkomt. Vrouwen met endometriose kunnen tijdens de menstruatie buikpijn hebben, maar ook pijn tijdens het vrijen en bij het plassen en/of stoelgang maken. De aanwezigheid van endometriose verlaagt de zwangerschapskans tot minder dan 10% per maand. Door het operatief verwijderen van endometriose zullen de kansen op een zwangerschap vergroot worden. Naar schatting heeft 30 tot 40% van de vrouwen die met onvruchtbaarheid kampt, een bepaald stadium van endometriose.

Geneesmiddelen

Bijvoorbeeld chemotherapie en bestraling (radiotherapie) in de behandeling van kanker.

Welke factoren de productie van mannelijke zaadcellen allemaal kunnen verstoren is niet volledig bekend. Voor een aantal mannen met vruchtbaarheidsproblemen kan dan ook geen duidelijke oorzaak gegeven worden. De bekende oorzaken van onvruchtbaarheid bij de man kunnen we in twee grote groepen indelen, namelijk een verstoorde zaadproductie en een verstoord zaadtransport.

Factoren die invloed hebben op de zaadproductie:

• Hormonale stoornissen
• Infectie of ontsteking van de teelballen
  
• Spatader op de teelbal
• Littekenweefsel na een verwonding
• Een verdraaiing (torsie) van de teelballen
• Niet-ingedaalde teelballen of andere afwijkende posities
• Erfelijke afwijkingen
• Een beschadiging van de afscheiding tussen de zaadkanaaltjes en het bloed
• Geneesmiddelen (bv spierversterkende middelen)
• Chemotherapie en bestralingen bij de behandeling van kanker
• Pesticiden en chemische stoffen

Factoren die invloed hebben op het zaadtransport:

• Erectiestoornissen
• Vroegtijdige zaaduitstorting (premature ejaculatie)
• Retrogade zaaduitstorting (zaad wordt niet naar buiten geloosd, maar komt in de blaas van de man terecht)
• Obstructie van de zaadafvoerwegen (aangeboren zoals bij mucoviscidose of verworven zoals na sterilisatie)

Behalve een aantal specifieke factoren die de vruchtbaarheid van de man of de vrouw in het gedrang kunnen brengen, zijn er ook meer algemene omgevings- en levensfactoren die invloed kunnen hebben op de vruchtbaarheid van een persoon.

• Roken, ook passief roken
• Alcohol
• Obesitas, maar ook ondergewicht
• Cannabis
• Cocaïne en andere harddrugs
• Anabole steroïden (spierversterkende middelen)
• Verhoogde leeftijd
• Pesticiden en chemicaliën (bijvoorbeeld beroepsmatig)